Rolklaver als vogelvriendelijke voederteelt: resultaten van twee jaar praktijkonderzoek
Is rolklaver een landbouwkundig interessant (voeder)gewas én tegelijkertijd een geschikt habitat voor akkervogels als kievit en patrijs? Om die vraag te beantwoorden, gingen we de afgelopen twee jaar samen met enkele landbouwers aan de slag met de meerjarige teelt van rolklaver. In dit nieuwsbericht geven we je alvast een beknopt overzicht van de belangrijkste resultaten. De volledige resultaten lees je in het uitgebreid rapport.
Waarom rolklaver?
De teelt van gewone rolklaver (Lotus corniculatus) is een gewas met potentieel voor zowel landbouwer als akkerfauna:
- Als meerjarig, diepwortelend en stikstofbindend gewas verwachten we een positieve impact op de bodemkwaliteit.
- Net als andere klavers kan rolklaver een interessant voedergewas zijn.
- De eerder ijle en laagblijvende groeiwijze is een aantrekkelijk habitat voor akker- en weidevogels.
- Bloeiende rolklaver trekt mogelijks heel wat bestuivers en plaagbestrijdende insecten aan.
Praktijkervaring is op dit moment schaars en is nodig om te kijken in welke mate rolklaver deze verwachtingen ook effectief invult.
Eerste rolklaver proefvelden
In het najaar van 2022 zaaiden we ruim vijf hectare rolklaver in, verdeeld over vier meerjarige proefpercelen. Eén op de proefvelden van Inagro en drie bij landbouwers in Centraal-West-Vlaanderen.
Gedurende twee opeenvolgende teeltseizoenen keken we vooral naar:
- de vegetatieve ontwikkeling van rolklaver en de onkruiddruk,
- de droge stof opbrengst en voederwaarde van rolklaver,
- de impact van rolklaver op de bodem (bouwvoor, koolstof, restnitraat, structuur, bodemleven),
- de habitatwaarde voor insecten, vogels en zoogdieren.
De percelen werden niet bemest en er werd geen chemische onkruidbestrijding uitgevoerd.
Op het proefperceel van Inagro (foto rechts) pasten we drie verschillende maairegimes toe:
- Conventioneel: meerdere snedes per jaar, gericht op maximale productie,
- Jaarlijks: één snede per jaar, gericht op akkervogels en bestuivers,
- Gefaseerd: meerdere snedes per jaar, maar waarbij alternerend één derde blijft staan.
Daarnaast hanteerden we twee verschillende zaaidichtheden (10 kg/ha en 25 kg/ha). Een gedeelte van het perceel werd daarnaast ingezaaid met luzerne (25 kg/ha). Resultaten van rolklaver konden zo vergeleken worden met dit gewas en ook de maaitijdstippen van de rolklaver werden afgestemd op de luzerne.
De drie rolklaverakkers bij landbouwers werden allemaal ingezaaid aan 10 kg/ha (foto onder). Maaibeurten werden beperkt en steeds uitgevoerd buiten het broedseizoen.
Monitoring
Bij elke gewassnede werd de opbrengst in droge stof en de voederwaarde van het verse maaisel bepaald. Eenmalig analyseerden we ook ingekuilde rolklaver. We keken naar de samenstelling van de bouwvoor, nitraatresidu, indringingsweerstand, bodemcompactie, de aanwezigheid van regenwormen en de doorworteling van de bodem. De vegetatieve ontwikkeling en de onkruiddruk volgden we op via geregelde visuele waarnemingen en Tansley vegetatieopnames.
Het monitoren van de aanwezigheid van insecten (met extra aandacht voor bestuivers), vogels en zoogdieren gebeurde via tal van verschillende technieken gaande van visuele waarnemingen, over afvangsten met vlindernetten, LED-emmers en potvallen tot het gebruik van automatische detectiesystemen zoals wildcamera's, struikrovers, PUC Birdweather sensoren en POLLY-sensoren. Voor de monitoring van fauna op en rond de rolklaverakkers konden we rekenen op de medewerking van vrijwilligers van Natuurpunt de Torenvalk en Wildbeheereenheid 't Veld.
Meer info over de gevolgde monitoring methodieken vind je terug in het rapport. Hieronder alvast enkele beelden.
Resultaten
In deze studie werden heel wat aspecten van rolklaver bekeken. De teelt van rolklaver werd hierbij zowel vanuit landbouwkundig standpunt als vanuit biodiversiteitsstandpunt benaderd. We vatten hieronder de voornaamste inzichten samen per functie die rolklaver kan vervullen. Cijfers, beeldmateriaal en andere gegevens die dit onderbouwen zijn terug te vinden in het rapport.
1. Rolklaver als gewas
- Rolklaver is een zeer traag ontwikkelende plant. Vooral in het eerste jaar na inzaai zorgt dit voor een open en ijle vegetatie in het voorjaar. Ook daarna blijft rolklaver eerder laag (30 - 40 cm), maar dens met liggende stengels. Rolklaver bloeit lang (half juni - half oktober) en uitbundig, waarbij vooral de snelle herbloei slechts twee weken na het maaien opvalt.
- Rolklaver is weinig concurrentieel en te vermijden op onkruid- of vergrassingsgevoelige percelen. Ook als mengteelt lijkt het daarom niet geschikt. Zijn lage competitie met gewassen, maakt rolklaver mogelijks wel interessant voor gebruik in onderzaai (niet getest in deze studie).
- Inzaai van rolklaver op een perceel met historiek als grasland is af te raden.
- De sterkste opbouw van onkruiddruk werd vastgesteld bij een beperkt aantal maaibeurten. Vanaf jaar twee zagen we de percelen sterk vergrassen, onafhankelijk van het maaibeheer (foto rechts, met onderaan luzerne en bovenaan de sterk vergraste rolklaver).
- Een inzaaidichtheid van 10 kg/ha is voldoende. Een hogere zaaidichtheid leidt niet tot een hogere opbrengst of minder onkruiddruk. We zagen de laagste onkruiddruk een iets latere inzaai in het najaar. De proefopzet is hier echter te beperkt om belangrijke conclusies te trekken rond een optimale inzaaidatum.
- Bij uitgesteld maaibeheer in functie van de biodiversiteit kunnen twee tot maximum drie snedes per jaar geoogst worden. Bij conventioneel maaibeheer in functie van maximale productie kun je in het eerste jaar drie tot vier snedes verwachten, in het tweede jaar vier tot vijf.
2. Rolklaver als voedergewas
- Het machinaal oogsten van rolklaver ging vlot. De meer liggende stengels zorgen ervoor dat er eerder laag moet gemaaid worden (6 - 8 cm) om voldoende biomassa te oogsten. Té laag maaien is dan weer af te raden gezien de trage hergroei van rolklaver en de negatieve impact van het verhoogde ruwe asgehalte in het geoogste product.
- Opbrengsten in droge stof zijn eerder laag in vergelijking met andere voedergewassen, vooral in jaar één (4 - 6 ton DS/ha). In het tweede jaar zijn de droge stof opbrengsten een stuk hoger bij conventioneel (11 - 15 ton DS/ha) en gefaseerd (8 - 9 ton DS/ha), maar zien we dat de voederwaarde en verteerbaarheid sterk afneemt.
- Rolklaver kan zeker zijn plaats hebben in het rantsoen van herkauwers, vooral dan jongvee. De jongere snedes kunnen ook in aanmerking komen voor melkvee.
-
Tabellen met gedetailleerde cijfers rond voederwaarde van rolklaver in het eerste jaar.
-
Tabellen met gedetailleerde cijfers rond voederwaarde van rolklaver in het tweede jaar.
- De rijnteelt van rolklaver als faunamaatregel moet echter gezien worden als een interessante aanvulling op dit rantsoen en niet als een op zichzelf staand voedergewas.
- Puur vanuit teeltstandpunt kan DS opbrengst en voederwaarde van rolklaver mogelijks wel nog verhoogd worden door op optimale tijdstippen te maaien.
- Het beperken van het aantal maaibeurten is nefast voor de voederwaarde van rolklaver. Na de broedperiode is het daarom aan te raden om te maaien. Een gefaseerd maaibeheer kan zowel voor gewas als habitat een goede middenweg zijn.
- Hoewel rolklaver hier op vlak van droge stof en voederwaarde minder scoort dan andere courante voedergewassen, zijn de cijfers al bij al interessant voor een teelt die niet werd bemest.
3. Rolklaver en bodem
- Koolstofopbouw is niet meetbaar op deze korte termijn. Rolklaver staat daarom niet op zichzelf als maatregel voor koolstofopbouw, maar kan wel interessant zijn om op te nemen in een lange termijn teeltrotatie gericht op het opkrikken van bodemkoolstof.
- Net als andere vlinderbloemigen zorgt de teelt van rolklaver voor een sterke opname van kalium. Een voorafgaande bodemanalyse, gevolgd door een eventuele kalibemesting indien nodig, is aan te raden in functie van de kwaliteit en gezondheid van het gewas. Zeker bij het meerjarig aanhouden van de rolklaver.
- Doorheen de jaren treedt een lichte, natuurlijke verzuring op van de bodem. Afhankelijk van de uitgangssituatie en de aanhoudingsperiode van de rolklaver kan een bekalking nodig zijn.
- Als stikstoffixeerder zorgt rolklaver voor een interessante aanrijking van stikstof in de bouwvoor die beschikbaar is voor de vervolgteelt. Nitraatresidu blijft overal onder de drempelwaardes. Eenmalig maaien van rolklaver zorgt voor een opvallend hoger nitraatresidu dat in het tweede jaar wel flirtte met de drempelwaarde.
- Rolklaver zorgt voor een goede doorworteling en structuur van de bouwvoor. Het lijkt echter niet inzetbaar om op een korte termijn een gecompacteerde laag zoals de ploegzool te doorbreken.
- Na twee jaar rolklaver zien we een verviervoudiging van het aantal regenwormen. Hoewel dit hier niet direct gemeten werd, kunnen we verwachten dat deze toename in regenwormen ook de infiltratie van water in de bodem sterk ten goede komt en de humusrijkere bodem het water beter vasthoudt.
4. Rolklaver als habitat
- Rolklaver is een uitstekende bijen- en hommelplant. De lange, snelle en uitbundige (her)bloei trekt heel wat soorten en aantallen aan. Rolklaver scoorde zowel op aantal soorten als op totaal aantal individuen opvallend beter dan luzerne. Naast de meer generalistische soorten kwamen ook een aantal minder frequente soorten voor op rolklaver.
- In rolklaver werd een hoge aanwezigheid van plaagbestrijdende insectensoorten aangetroffen. Deze kunnen een rol spelen naar aanpalende teelten.
- De vele wormen in de bodem en de vele insecten op en boven de bodem vormen een interessant voedselaanbod voor akkervogels en hun kuikens.
- Heel wat vogelsoorten, waaronder ook akkervogels als kievit en patrijs, werden op en rond de rolklaverpercelen gespot. Vooral in het eerste jaar lijkt de lage, ijle vegetatie geschikt als broed- en kuikenhabitat voor weidevogels. In het tweede jaar is de vegetatie al vroeger in het jaar denser en hoger. Voor weidevogels niet optimaal, maar wel nog steeds zeer geschikt voor akkervogels om in te nesten en te foerageren. We stelden broedgevallen vast van patrijs en gele kwikstaart. Kievit zagen we met jongen schuilen en foerageren in de rolklaver.
- Via beheermatige ingrepen zoals het maaien van stroken of gefaseerd maaibeheer kan de rolklaverakker in het tweede jaar toegankelijker gemaakt worden voor akkervogels, en kan de bloeiboog uitgebreid worden voor bloembezoekende insecten. Het is ook mogelijk om zonder extra werk een deel van een groter perceel gefaseerd te maaien.
Eindconclusie
Rolklaver heeft zeker een interessant potentieel voor zowel landbouw als natuur. Voor de landbouwer ligt de waarde van rolklaver in zijn rol als voederteelt, maar even goed in zijn functie als rustgewas, stikstofleverend gewas en als uitbreiding van de teeltrotatie. Ook op vlak van bodem en diensten zoals bestuiving en plaagbestrijding toont rolklaver hier zijn potentieel. Rolklaver zorgt voor meer leven in én op de bodem. Het hoge voedselaanbod en de structuur van de vegetatie vormen een aantrekkelijk habitat voor heel wat akkerfauna, waaronder ook akkervogels.
De waarde van rolklaver als voederteelt mag echter ook niet overschat worden. Als eventuele faunamaatregel, met bijhorende beperking rond het maaibeheer en bemesting, zal een financiële compensatie voor de landbouwer nodig zijn. De trage en weinig competitieve ontwikkeling van rolklaver zorgt er bovendien voor dat een rolklaverakker snel vergrast of veronkruidt. Rolklaver lijkt dan ook vooral geschikt als één- of tweejarige maatregel, waarbij een goede perceelkeuze cruciaal zal zijn.
We benadrukken dat dit rapport gebaseerd is op een kleinschalige proefopzet met een beperkt aantal percelen en proefjaren. Meer onderzoek is nodig om bovenstaande conclusies al dan niet verder te onderbouwen.
Volledige rapport
